Story Of S R Sankaran: “దైవం మానుష రూపేణా” – దైవం మనిషి రూపంలో నడయాడతాడని మన పురాణాలు చెబుతాయి. కానీ, మన కళ్ల ముందే, మన కాలంలోనే, ఒక మనిషి దైవంలా జీవించడం మనం చూశాం. ఆయనకు కిరీటాలు లేవు, సింహాసనాలు లేవు. ఖరీదైన వస్త్రాలు, అధికారపు దర్పం అసలే లేవు. ఉన్నదల్లా నలిగిన చొక్కా, అరిగిపోయిన చెప్పులు, పేదల కన్నీళ్లు తుడవాలన్న అంతులేని తపన. ఆయన నడిచిన దారి, అధికారం వేసిన తివాచీ కాదు, పేదల కన్నీళ్లతో తడిసిన మట్టి నేల…

“True compassion is not just an emotional response but a firm commitment founded on reason.” – Dalai Lama

కిరీటాల బరువు తెలియని ఆ శిరస్సు, బాధితుల బరువును మోసింది. సింహాసనాల ఎత్తు ఎరగని ఆ భుజాలు, నిస్సహాయులకు ఆసరాగా నిలిచింది. ఆయనే ఎస్.ఆర్. శంకరన్ ఐఏఎస్… అతను అధికారి కాదు, అదొక కదిలే కారుణ్యం. ఆయనొక వ్యక్తి కాదు, అదొక నిశ్శబ్ద విప్లవం. అధికారం అనే మదపుటేనుగుపై అంబారీలా ఊరేగే ఈ రోజుల్లో, అతను అధికారపు గద్దెపై కూర్చుని, ఆకాశం వైపు చూడలేదు.. అధికారాన్నే ప్రజల పాదాల చెంత పల్లకీగా మోసిన మహానుభావుడు అతను.అవార్డుల కోసం అడ్డమైన దారులు తొక్కే జనాల మధ్యలో పద్మభూషణ పురస్కారాన్ని.. ఓ చిరునవ్వుతో తిరస్కరించి “ప్రజల అనురాగం కన్నా పెద్ద పురస్కారం ఏముంటుంది?” అని ప్రశ్నించిన నిజాయితీపరుడు. అధికారం, హోదా, సంపద అనే మాయా ప్రపంచంలో, ఏమీ అంటని ఒక ఆధునిక రుషి. ఆయన కథ, మన కాలపు ఇతిహాసం.

ఆయన గురించి చెప్పాలంటే ఎక్కడ మొదలుపెట్టాలి…? అగర్తలా విమానాశ్రయంలో, కొత్త చీఫ్ సెక్రటరీ కోసం అధికార యంత్రాంగమంతా ఎర్ర తివాచీ పరిచి ఎదురుచూస్తుంటే, ఏ హంగూ ఆర్భాటం లేకుండా, అందరినీ దాటుకుని, ఓ సామాన్య ప్రయాణికుడిలా సైకిల్ రిక్షా ఎక్కిన ఆ నిరాడంబరత నుంచా…? లేక, ఆ రిక్షావాడికి ఇవ్వాల్సిన కిరాయిని, అధికారులు అడ్డుకున్నా, “ఇది మా ఇద్దరి మధ్య ఒప్పందం, నా వల్ల అతని సమయం వృథా అయ్యింది” అని చెప్పి, ఆ డబ్బును చెల్లించిన ఆ నిజాయితీ నుంచా? ఆ రిక్షావాడు కూడా, “అయ్యా, నేను మిమ్మల్ని గమ్యం చేర్చలేదు, పూర్తి కిరాయి తీసుకోలేను” అని సగం డబ్బు వాపసు ఇచ్చిన ఆ మానవత్వపు దృశ్యం నుంచా..? ఈ ఒక్క సంఘటనే చాలు, శంకరన్ అనే వ్యక్తి ఎత్తును, ఆయన నమ్మిన విలువల లోతును అర్థం చేసుకోవడానికి.

ఒక ఆదర్శం.. అధికారంలోకి వచ్చిన వేళ

“The best way to find yourself is to lose yourself in the service of others.” – Mahatma Gandhi

ఎస్.ఆర్. శంకరన్ 1956-57 బ్యాచ్ ఐఏఎస్ అధికారి. ఆయన ఎంచుకున్నది ఒక ఉద్యోగం కాదు, ఒక సేవ. ముఖ్యంగా, సమాజపు అట్టడుగున, వేల ఏళ్లుగా అణచివేతకు, అవమానాలకు గురవుతున్న దళితులు, గిరిజనులు, వెట్టిచాకిరి బాధితుల పక్షాన నిలబడటమే తన జీవిత ధ్యేయంగా పెట్టుకున్నారు. ఆయన కలం ఒక ఆయుధం, ఆయన కుర్చీ ఒక వేదిక, ఆయన అధికారం ఒక సాధనం.

వెట్టిచాకిరి విముక్తి కోసం యుద్ధం:

ఆ రోజుల్లో వెట్టిచాకిరి అనేది చట్టం పుస్తకాల్లో నిషేధించబడి ఉండవచ్చు, కానీ గ్రామాల్లో అది ఒక పచ్చినిజం. భూస్వాముల ఇళ్లలో, పొలాల్లో తరతరాలుగా ఊడిగం చేస్తున్న బతుకులు. ఇందిరా గాంధీ 20 సూత్రాల పథకంలో వెట్టిచాకిరి నిర్మూలన ఒక ప్రధాన అంశం. సాంఘిక సంక్షేమ శాఖ కార్యదర్శిగా, శంకరన్ ఈ చట్టాన్ని అక్షరాలా అమలు చేయడానికి నడుం బిగించారు. అది అధికారంలో ఉన్న భూస్వామ్య వర్గాలతో, చివరికి ముఖ్యమంత్రులతో కూడా ప్రత్యక్ష సంఘర్షణకు దారితీసింది. ఎందరో రాజకీయ నాయకులు స్వయంగా వెట్టిచాకిరి చేయించుకునేవారో, లేదా ఆ భూస్వాముల ఓట్లపై ఆధారపడి బతికేవారో. కానీ శంకరన్ భయపడలేదు, వెనక్కి తగ్గలేదు. “చట్టాన్ని అమలు చేయడం నా బాధ్యత” అని నిర్భయంగా నిలబడ్డారు. ఆయన పట్టుదల వల్లే, వేలాది మంది వెట్టి బానిసలు విముక్తులై, కొత్త జీవితాల్లోకి అడుగుపెట్టగలిగారు.

బొగ్గు గనుల జాతీయీకరణ: ఒక సైద్ధాంతిక విజయం

1970ల ప్రారంభంలో, కేంద్ర ఉక్కు, గనుల శాఖ మంత్రి మోహన్ కుమారమంగళంకు ప్రత్యేక సహాయకుడిగా ఉన్నప్పుడు, శంకరన్ మరో చారిత్రక పాత్ర పోషించారు. దేశ సంపద కొద్దిమంది ప్రైవేట్ వ్యక్తుల చేతుల్లో ఉండకూడదని, అది ప్రజలందరి సొత్తు కావాలని బలంగా నమ్మిన ఆయన, బొగ్గు గనుల జాతీయీకరణ ఆవశ్యకతను మంత్రికి నిరంతరం గుర్తుచేశారు. ఆనాటి ప్రధాని ఇందిరా గాంధీ మద్దతుతో, కుమారమంగళం-శంకరన్ ద్వయం పట్టుబట్టి, బొగ్గు గనుల జాతీయీకరణను సాధించింది. ఇది దేశ పారిశ్రామిక చరిత్రలోనే ఒక కీలకమైన, సాహసోపేతమైన అడుగు.

కారంచేడు గాయం.. శంకరన్ స్పందన:

1985లో ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌ను కుదిపేసిన కారంచేడు దళితులపై అగ్రవర్ణాల దాడి, ఆనాటి సామాజిక క్రూరత్వానికి పరాకాష్ట. ఆ సమయంలో మళ్లీ సాంఘిక సంక్షేమ శాఖ ప్రధాన కార్యదర్శిగా ఉన్న శంకరన్, కేవలం ఓ అధికారిలా స్పందించలేదు. ఓ మానవతావాదిగా కదిలిపోయారు. ప్రాణభయంతో ఊరు విడిచి వచ్చిన బాధితులకు అండగా నిలిచారు. వారికి కేవలం నష్టపరిహారం ఇచ్చి చేతులు దులుపుకోలేదు. చీరాల దగ్గర “విజయనగర్” పేరుతో ఓ కొత్త కాలనీని నిర్మించి, వారికి పునరావాసం కల్పించారు. వారిలో ఆత్మవిశ్వాసాన్ని, భద్రతా భావాన్ని నింపారు. ఎస్సీ, ఎస్టీ అట్రాసిటీ నివారణ చట్టం (1989) రాకముందే, ఒక అధికారి ఇంతటి సాహసోపేతమైన, మానవీయమైన చొరవ చూపించడం అసాధారణం.

ఈ చర్యలు మళ్లీ ఆయన్ని అధికార వర్గాలతో, ముఖ్యమంత్రులతో సంఘర్షణలోకి నెట్టాయి. ఫలితంగా, కొన్ని నెలల పాటు ఆయనకు ఏ పోస్టింగ్ ఇవ్వకుండా పక్కన పెట్టారు. అయినా ఆయన తన మార్గాన్ని వీడలేదు. అధికారం అంటని ఆత్మగౌరవం శంకరన్ జీవితం నిరంతరం సంఘర్షణామయం. ఆయన చేసిన ప్రతి పనీ రాజ్యాంగబద్ధమైనదే, కానీ అది అధికారంలో ఉన్న శక్తివంతమైన వర్గాల ప్రయోజనాలకు దెబ్బకొట్టింది. అందుకే, రాజకీయ నాయకుల నుంచే కాదు, తోటి అధికారుల నుంచి కూడా ఆయన వ్యతిరేకతను ఎదుర్కొన్నారు. “సివిల్ సొసైటీ” అని మనం గొప్పగా చెప్పుకునే పౌర సమాజం కూడా, కొన్ని మినహాయింపులు తప్ప, ఆయన ప్రయత్నాల పట్ల నిర్లిప్తంగానే ఉంది. కానీ ఆయన ఎప్పుడూ ఒంటరివాడు కాలేదు, ఎందుకంటే అణగారిన ప్రజలు ఎప్పుడూ ఆయన వెంటే ఉన్నారు.

పదవీ విరమణ తర్వాత.. మరింత సేవ

“In matters of conscience, the law of the majority has no place.” – Mahatma Gandhi

1992లో పదవీ విరమణ చేశాక, చాలామంది అధికారులు విలాసవంతమైన జీవితాన్ని ఎంచుకుంటే, శంకరన్ మాత్రం పంజాగుట్టలోని ఓ సాదాసీదా అపార్ట్‌మెంట్‌కు మకాం మార్చారు. పదవీ విరమణ ఆయన సేవకు ముగింపు కాదు, అదొక కొత్త ఆరంభం. ఆయనకు వచ్చే పింఛనులో, తన కనీస అవసరాలకు సరిపడా ఉంచుకుని, మిగిలినదంతా ఎస్సీ, ఎస్టీ విద్యార్థుల చదువులకే పంచిపెట్టేవారు.

మావోయిజంపై మధ్యవర్తిత్వం: నక్సలిజం అనేది కేవలం శాంతిభద్రతల సమస్య కాదని, అది సామాజిక, ఆర్థిక మూలాలతో ముడిపడి ఉందని బలంగా నమ్మిన ఆయన, ఈ సమస్యకు శాంతియుత పరిష్కారం కోసం తపించారు. “కమిటీ ఆఫ్ కన్సర్న్డ్ సిటిజన్స్” (Committee of Concerned Citizens)ను ఏర్పాటు చేసి, ప్రభుత్వం, మావోయిస్టుల మధ్య మధ్యవర్తిగా ఉండి, చర్చల కోసం అవిశ్రాంతంగా కృషి చేశారు. తను జీవితాంతం బ్రహ్మచారిగా ఉండిపోయారు. తన జీవితాన్ని, సమయాన్ని, సంపాదనను పూర్తిగా ఈ దేశంలోని పేదలు, పీడితులకే అంకితం చేశారు.

ఒక నైతిక దిక్సూచి

“Power is not a means, it is an end. One does not establish a dictatorship in order to safeguard a revolution; one makes the revolution in order to establish the dictatorship.” – George Orwell

అక్టోబర్ 7, 2010న శంకరన్ భౌతికంగా మనల్ని విడిచి వెళ్లారు. కానీ, ఆయన వదిలివెళ్లిన వారసత్వం అజరామరం. ఆయన ఒక ఐఏఎస్ అధికారి ఏం చేయగలడో, ఎలా ఉండాలో, ఎలా ఉండకూడదో చూపిన ఒక నైతిక దిక్సూచి. ఆయన జీవితం, నేటి అధికారులకు, రాజకీయ నాయకులకు, యువతకు ఒక సవాలు. అధికారం అనేది అణచివేయడానికి కాదు, అండగా నిలబడటానికని గుర్తుచేస్తుంది. నిజమైన సేవకు సత్కారాలు, గుర్తింపులు అవసరం లేదని, ప్రజల గుండెల్లోని ప్రేమే అసలైన పురస్కారమని నిరూపిస్తుంది. “మార్గినలైజేషన్, డెవలప్‌మెంట్ అండ్ రెసిస్టెన్స్” (Marginalisation, Development and Resistance) అనే పుస్తకం ఆయన జీవితానికి నివాళి కావచ్చు, కానీ ఆయన అసలైన చరిత్ర, ఆయన సేవ పొందిన లక్షలాది మంది జీవితాల్లో, వారి కళ్లలోని వెలుగుల్లో లిఖించబడి ఉంది.

“The light that burns twice as bright burns half as long. And you have burned so very, very brightly.” – Blade Runner

శంకరన్ ఒక వ్యక్తి కాదు, అదొక ఆదర్శం. ఆ ఆదర్శం వెలుగులో మనం పయనించినప్పుడే, మన సమాజానికి, మన ప్రజాస్వామ్యానికి నిజమైన సార్థకత. శరీరం మట్టిలో కలిసినా, ఆయన ఆశయం కోట్లాది గుండెల్లో విత్తనమై బతికే ఉంది. ఆయన గొంతు మూగబోయినా, ఆయన స్ఫూర్తి నిశ్శబ్ద విప్లవమై ప్రతిధ్వనిస్తూనే ఉంది. ఆయనొక జ్ఞాపకం కాదు, మన అంతరాత్మను నిరంతరం ప్రశ్నించే ఒక నైతిక బాధ్యత. చివరిగా.. ఆయన కథ చరిత్రలో ఓ పేజీ కాదు, మనందరి జీవితాల్లో ఓ పాఠం. ఆయన జీవితం, నేటి, రాబోయే తరాలకు ఒక శాశ్వత స్ఫూర్తి దీపం.

“What we have done for ourselves alone dies with us; what we have done for others and the world remains and is immortal.” – Albert Pike