ఈరోజు, జూన్ 12న ప్రపంచ బాలకార్మిక వ్యతిరేక దినోత్సవం. పాఠశాల గంట మోగి, పిల్లలు ఆడుతూ పాడుతూ ఆనందించాల్సిన సమయం ఇది. ఆశలతో వారి కళ్ళు మెరవాలి. కానీ దురదృష్టవశాత్తు, లక్షలాది మంది భారతీయ చిన్నారుల జీవితాల్లో ఇవేవీ లేవు. వారి లేత చేతులు నిత్యం ఏదో ఒక పనిలో నిమగ్నమై వారి ముఖాలపై చిరునవ్వుకు బదులు అలసట కనిపిస్తోంది. భారతదేశం ఎదుర్కొంటున్న అతి పెద్ద సామాజిక సవాళ్ళలో బాలకార్మిక వ్యవస్థ ఒకటి. పేదరికం, నిరక్షరాస్యత, సాంఘిక కట్టుబాట్లు, చౌక శ్రామికుల కోసం పెరుగుతున్న డిమాండ్ ఈ అంశాలన్నీ కలిసి మన పిల్లల భవిష్యత్తును చీకట్లోకి నెడుతున్నాయి. ఈ సమస్యను కేవలం చూసి సరిపుచ్చుకోలేం. దీనిని వేళ్ళతో సహా పెకిలించి, మన చిన్నారుల ముఖాలపై నిజమైన చిరునవ్వులు పూయించడానికి పటిష్టమైన, నిరంతర, సానుభూతితో కూడిన విధానం అత్యవసరం.
ప్రపంచ బాలకార్మిక వ్యతిరేక దినోత్సవం
బాలకార్మిక వ్యవస్థ నిర్మూలన కోసం అంతర్జాతీయ కార్మిక సంస్థ (ILO) 2002 సంవత్సరంలో జూన్ 12ను ప్రపంచ బాలకార్మిక వ్యతిరేక దినోత్సవంగా నిర్ణయించింది. ఈ ఏడాది థీమ్ “పురోగతి స్పష్టంగా ఉంది, కానీ ఇంకా ఎక్కువ పని చేయాల్సి ఉంది: ప్రయత్నాలను వేగవంతం చేద్దాం!” బాలకార్మిక వ్యవస్థ అంతానికి తీసుకోవలసిన చర్యల గురించి ప్రజలకు అవగాహన కల్పించడమే ఈ దినోత్సవం ప్రధాన లక్ష్యం.
బాలకార్మికులు అంటే ఎవరు?
కొన్ని దేశాల్లో 5 నుంచి 14 సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు గలవారు, ఇంకొన్ని దేశాల్లో 5 నుండి 18 సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు గలవారిని బాలలుగా పరిగణిస్తారు. బాల్యాన్ని నాశనం చేస్తూ, పిల్లల శారీరక, మానసిక అభివృద్ధికి ఆటంకమై, కనీస అక్షరాస్యతను, వినోదాన్ని కూడా పొందలేని వారినే బాలకార్మికులు అంటారు. ఈ బాలకార్మిక వ్యవస్థ ప్రపంచ దేశాల అభివృద్ధికి ఆటంకాలను కలిగిస్తుంది.
గణాంకాల్లో ఆవేదన
2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 5 నుంచి 14 సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు గల 10.1 మిలియన్లకు పైగా పిల్లలు పని చేస్తున్నారని గణాంకాలు స్పష్టంగా చూపిస్తున్నాయి. ఇది మొత్తం పిల్లల జనాభాలో దాదాపు 4% కావడం ఆందోళన కలిగిస్తుంది. 2001 నుంచి 2011 మధ్య కాలంలో బాల కార్మికుల సంఖ్య 2.6 మిలియన్లు తగ్గింది అన్నది కొంత ఊరట కలిగించినప్పటికీ ఈ సానుకూల ధోరణి ఎక్కువగా గ్రామీణ ప్రాంతాలకే పరిమితమైంది. ఆందోళనకరంగా పట్టణ ప్రాంతాలలో బాల కార్మికుల సంఖ్య పెరిగింది. ఇది పట్టణాలలో చౌకైన, దోపిడీకి గురయ్యే శ్రామికుల పట్ల పెరుగుతున్న డిమాండ్‌ను స్పష్టంగా సూచిస్తుంది. ఇక ఇటీవల యూమివెఫ్ విశ్లేషణలు (2018–19 పీఎల్ఎఫ్ఎస్డీ డేటా ఆధారంగా) 1.5 లక్షల నుంచి 3.33 లక్షల మంది పిల్లలు బాల కార్మికులుగా ఉన్నారని వారిలో దాదాపు సగం మంది తమ సొంత కుటుంబాలలోనే పని చేస్తున్నారని వెల్లడించాయి. దీనివల్ల వారిని గుర్తించడం సహాయం అందించడం మరింత కష్టమవుతోంది. వ్యవసాయం, ఇటుక బట్టీలు, తివాచీలు నేయడం, వస్త్ర పరిశ్రమలు, గృహ సేవ వంటి ప్రమాదకర రంగాలలో అత్యంత బలహీన వర్గాలకు చెందిన చిన్నారులు తరచుగా కష్టపడుతున్నారు. ఇవి తరచుగా బహిరంగ దృష్టికి, ఎలాంటి నియంత్రణకు అందనంత దూరంగా ఉంటాయి.
నిస్సహాయతతో కూడిన అవసరం: బాలకార్మికానికి కారణాలు
పిల్లలు పనిలోకి ఎందుకు నెట్టివేయబడుతున్నారు? అని ప్రశ్నించుకుంటే అనేక సమాధానాలు వస్తాయి. ప్రధాన కారణం పేదరికమే! సమాజంలో అట్టడుగున ఉన్న లక్షలాది కుటుంబాలకు, పిల్లలు సంపాదించే చిన్న మొత్తం కూడా అది ఎంత తక్కువైనా, కుటుంబానికి జీవనాధారం. ఇది తల్లిదండ్రులు ఇష్టపడి తీసుకునే నిర్ణయం కాదు. కేవలం నిస్సహాయతతో కూడుకున్న అవసరం. కుటుంబాలు కడుపు నింపుకోవడానికే అష్టకష్టాలు పడుతున్నప్పుడు, విద్య అనేది వారికి అందుబాటులో లేని ఒక విలాసంగా మారుతుంది.
ఇది రెండవ కీలకమైన కారణానికి దారితీస్తుంది:
నాణ్యమైన విద్య అందుబాటులో లేకపోవడం. అనేక మారుమూల గ్రామాలలో సరైన పాఠశాలలు లేవు. పట్టణ ప్రాంతాలలో కూడా రద్దీగా ఉండే తరగతి గదులు, తగినంత మంది ఉపాధ్యాయులు లేకపోవడం, ఆసక్తి లేని పాఠ్య ప్రణాళికలు పిల్లలను విద్యా వ్యవస్థ నుంచి బయటకు నెట్టివేసి పనిలోకి దించుతాయి.
భారతదేశ ఆర్థిక వ్యవస్థలో ఒక ప్రత్యేక లక్షణమైన అసంఘటిత రంగం వేగంగా వృద్ధి చెందడం ఈ సమస్యను మరింత తీవ్రతరం చేస్తుంది. చిన్న వర్క్‌షాప్‌లు, వీధి వ్యాపారులు, గృహ ఆధారిత పరిశ్రమలను కలిగి ఉన్న ఈ విస్తారమైన, నియంత్రణ లేని రంగం కార్మిక చట్టాల పరిధికి దూరంగా పనిచేస్తుంది. పిల్లలను ఇక్కడ పనిలోకి తీసుకుంటారు ఎందుకంటే వారు చౌకగా దొరుకుతారు, చెప్పిన పని చేస్తారు, ఫిర్యాదు చేసే అవకాశం తక్కువగా ఉంటుంది. ఇది నేరస్థులను గుర్తించడం, శిక్షించడం చాలా కష్టతరం చేస్తుంది.
అంతేకాకుండా బాల కార్మికుల వల్ల కలిగే తీవ్రమైన శారీరక, మానసిక పరిణామాలపై తల్లిదండ్రులు, సమాజంలో విస్తృతంగా ఉన్న అవగాహన లేమి, కొన్నిసార్లు చిన్న వయస్సులోనే పనిలోకి వెళ్లడాన్ని సాధారణంగా భావించే సామాజిక కట్టుబాట్లు, సాంస్కృతిక విశ్వాసాలు ఈ దుష్టచక్రాన్ని మరింత పటిష్టం చేస్తాయి. కులం, లింగం, మతం ఆధారంగా వివక్ష కూడా కొన్ని వర్గాల పిల్లలను దోపిడీకి మరింత గురిచేస్తుంది.
బాలల హక్కులు
అంతర్జాతీయ మానవహక్కుల సంస్థ ప్రకారం లింగ, జాతి, మతం, కులం, హోదాలతో సంబంధం లేకుండా పిల్లలందరికీ విద్యను అందజేయాలి. పిల్లలకు వారికి నచ్చిన రంగంలో చదువుకునే అవకాశం ఉండాలి. ఇంకా జీవించే హక్కు, ఆర్థిక, సామాజిక, పర్యావరణ, అభివృద్ధి హక్కులు కల్పించింది.
మన దేశంలో రాజ్యాంగం బాలలకు పలు కీలక హక్కులను కల్పించింది:
- ఆర్టికల్ 14: సమానత్వ హక్కు
- ఆర్టికల్ 15: వివక్షతకు వ్యతిరేకంగా ఉండే హక్కు
- ఆర్టికల్ 21: వ్యక్తిగత జీవించే హక్కు
- ఆర్టికల్ 21 (ఎ): ఆరేళ్ల నుండి 14 ఏళ్ల లోపు పిల్లలందరూ నిర్బంధ ఉచిత విద్యను పొందే హక్కు
- ఆర్టికల్ 24: 14 ఏళ్ల వయస్సులోపు గల చిన్నపిల్లల చేత పరిశ్రమలలోనూ, గనులలోనూ, ఇతర ప్రమాదభరిత ఉత్పత్తి ప్రక్రియలలోనూ పనిచేయించరాదు.
- ఆర్టికల్ 45: పిల్లలకు ఉచిత నిర్బంధ విద్యను అందించడం.
పరిష్కార మార్గాలు
ఈ లోతైన సమస్యను పరిష్కరించడానికి ప్రతి విభాగాన్ని భాగం చేస్తూ, సమగ్రమైన, బహుముఖ వ్యూహం అత్యవసరం. తల్లిదండ్రులు, కుటుంబంలోని వయోజనులు జీవనోపాధిని పొందితే పిల్లలు పని చేయాల్సిన అవసరం ఉండదు. మహాత్మా గాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకం (MGNREGA), ప్రధాన మంత్రి జన్‌ధన్ యోజన, వివిధ ఆహార భద్రతా కార్యక్రమాలు ఆర్థిక స్థిరత్వాన్ని అందించి, పిల్లలు పని చేయవలసిన నిస్సహాయతను తగ్గిస్తాయి.
బాలకార్మిక వ్యవస్థను సమూలంగా నిర్మూలించడానికి ప్రభుత్వాలు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు, సమాజం కలిసికట్టుగా కృషి చేయాలి. ఈ బాలకార్మిక వ్యతిరేక దినోత్సవం సందర్భంగా, మనమంతా బాలల హక్కులను పరిరక్షించడానికి, వారికి సురక్షితమైన, ఆనందకరమైన బాల్యాన్ని అందించడానికి కృషి చేద్దాం.
రచయిత
కింజరాపు అమరావతి.