First Phase Of The Census : స్వాతంత్ర్యం అనంతర ఎనిమిదవ, దేశవ్యాప్తంగా 16వ జనగణన కార్యక్రమానికి రంగం సిద్ధమైంది. భారత జనాభా లెక్కల కమిషనర్ రిజిస్ట్రార్ జనరల్ మృత్యుంజయ్ కుమార్ నారాయణ్ ఆదివారం కీలక ప్రకటన చేశారు. ఈ రెండు దశల జనగణనలో మొదటి అడుగుగా, 2026 ఏప్రిల్ 1 నుంచి దేశవ్యాప్తంగా గృహాల గుర్తింపు (House Listing) కార్యకలాపాలు ప్రారంభమవుతాయని ఆయన వెల్లడించారు. ఈ మేరకు అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల ప్రధాన కార్యదర్శులకు లేఖలు రాసినట్లు నారాయణ్ తెలిపారు.
రెండు దశల్లో జనగణన: దేశవ్యాప్తంగా జనాభా గణన కార్యక్రమాన్ని రెండు ప్రధాన దశల్లో నిర్వహించనున్నట్లు అధికారులు ప్రకటించారు. ఈ బృహత్తర కార్యక్రమం 2026 ఏప్రిల్‌లో ప్రారంభమై 2027 ఫిబ్రవరి నాటికి పూర్తి కానుంది. గణాంకాల సేకరణలో కచ్చితత్వం, సమగ్రతను సాధించడమే లక్ష్యంగా ఈ రెండు దశల విధానాన్ని రూపొందించారు.
మొదటి దశ: గృహాల గుర్తింపు (House Listing) : ఈ మొదటి దశ 2026 ఏప్రిల్ 1న ప్రారంభమవుతుంది. జనగణన అధికారులు ప్రతి ఇంటిని సందర్శిస్తారు. ఈ సమయంలో, వారు ఇంటి పరిస్థితులు, అందుబాటులో ఉన్న ఆస్తులు, మౌలిక సౌకర్యాలు వంటి వివరాలను సేకరిస్తారు. ఈ సమాచారం భవిష్యత్తు ప్రణాళికలు, అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు కీలకమైన డేటాను అందించనుంది.
రెండవ దశ: జన గణన (Population Enumeration) : రెండవ దశ అత్యంత కీలకమైనది. ఇది 2027లో ప్రారంభం కానుంది. ఈ దశలో, ప్రతి ఇంటిలోని జనాభాకు సంబంధించిన పూర్తి వివరాలు నమోదు చేయబడతాయి. ఇందులో వారి సామాజిక, ఆర్థిక, సాంస్కృతిక వివరాలు ఉంటాయి. ఈ సమాచారం దేశ జనాభా స్వరూపాన్ని, వారి జీవన ప్రమాణాలను అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుంది.
జనగణనతో పాటు కులగణన – ఒక సమగ్ర సమీక్ష : కేంద్ర ప్రభుత్వం ఇటీవల చేసిన ప్రకటనకు అనుగుణంగా, ఈసారి జనగణనతో పాటు కులగణన కూడా నిర్వహించనున్నారు. దేశ జనాభా, సామాజిక స్వరూపంపై సమగ్ర చిత్రాన్ని అందించేందుకు ఈ నిర్ణయం దోహదపడుతుంది. ఈ బృహత్తర కార్యక్రమం కోసం 34 లక్షలకు పైగా గణకులు, పర్యవేక్షకులు, సుమారు 1.3 లక్షల జనాభా గణన కార్యకర్తలను నియమించాలని భావిస్తున్నారు.
డిజిటల్ విధానంలో నూతన శకం : ఈసారి జనగణనను మొబైల్ అప్లికేషన్‌ల ద్వారా పూర్తిగా డిజిటల్ విధానంలో నిర్వహించనున్నారు. ఇది ప్రక్రియను మరింత వేగవంతం చేయడమే కాకుండా, ఖచ్చితత్వాన్ని పెంచుతుంది. పౌరులు సైతం తమ వివరాలను స్వయంగా నమోదు చేసుకునే అవకాశం కల్పించనున్నట్లు తెలుస్తోంది.
సమగ్ర జనగణన: 30కి పైగా ప్రశ్నలతో సమగ్ర డేటా సేకరణ : జనగణన కమిషనర్ కార్యాలయం పౌరుల నుంచి 30కి పైగా ప్రశ్నలతో కూడిన సమగ్ర డేటాను సేకరించనుంది. ఇందులో ఫోన్‌లు, వాహనాలు, గృహోపకరణాలు వంటి ఆస్తులు; తాగునీరు, మరుగుదొడ్లు, వంట సౌకర్యాలు వంటి సౌకర్యాలతో పాటుగా.. ఇంటి నిర్మాణం, కుటుంబ వివరాలు వంటి అంశాలు ఉంటాయి. ఈ వివరాలు దేశ ఆర్థిక, సామాజిక స్థితిగతులపై సమగ్ర చిత్రాన్ని అందిస్తాయి.
కార్యక్రమ విజయానికి సమన్వయం : జనగణన కార్యక్రమాన్ని విజయవంతంగా నిర్వహించేందుకు అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల ప్రధాన కార్యదర్శులకు మృత్యుంజయ్ కుమార్ సమగ్ర లేఖ రాశారు. 2026 ఏప్రిల్ 1 నుంచి హౌస్ లిస్టింగ్ ఆపరేషన్లు, సూపర్ వైజర్లు, గణకుల నియామకం, వారి మధ్య పని విభజన జరుగుతుందని ఈ లేఖలో పేర్కొన్నారు.
సరిహద్దుల్లో మార్పులు, ఖచ్చితత్వానికి ప్రాధాన్యత : జనగణన సమయంలో ఎటువంటి తప్పులు జరగకుండా ఉండేందుకు, ఈ ఏడాది డిసెంబర్ 31 నాటికి మున్సిపల్ కార్పొరేషన్లు, రెవెన్యూ గ్రామాలు, సబ్ డివిజన్లు, జిల్లాల సరిహద్దుల్లో ఏవైనా ప్రతిపాదిత మార్పులను పూర్తి చేయాలని ఆదేశించారు. అలాగే, ప్రతి గణన బ్లాక్‌కు ఒక గణకుడిని నియమిస్తామని తెలిపారు.
సాధారణంగా పదేళ్లకోసారి జరిగే జనాభా లెక్కలు, చివరిసారిగా 2011లో నిర్వహించారు. కోవిడ్-19 మహమ్మారి కారణంగా 2021లో జరగాల్సిన జనగణన వాయిదా పడింది. ప్రస్తుతం కేంద్ర ప్రభుత్వం 16వ జనగణనకు సిద్ధమైంది, ఇది స్వాతంత్ర్యం ఆనంతరం జరిగే ఎనిమిదవ జనాభా లెక్కన. ఈ జనగణన దేశ భవిష్యత్ ప్రణాళికలకు, సంక్షేమ పథకాల రూపకల్పనకు కీలకమైన సమాచారాన్ని అందించనుంది.