2024-25 సంవత్సరానికి, రుణాలు కాకుండా మొత్తం రాబడి మరియు మొత్తం వ్యయం వరుసగా రూ. 32.07 లక్షల కోట్లు మరియు రూ.48.21 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేయబడిందని ఆర్థిక మంత్రి ప్రకటించారు. నికర పన్ను వసూళ్లు రూ.25.83 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేయగా, ఆర్థిక లోటు స్థూల దేశీయ ఉత్పత్తిలో 4.9 శాతంగా అంచనా వేయబడింది. కేంద్ర ప్రభుత్వం యొక్క 2024-25 సంవత్సరానికి రూ. 48.21 ట్రిలియన్ల బడ్జెట్‌కు లోక్‌సభ ఆమోదం తెలిపింది. మొత్తం 17 సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలను సాధించే దిశగా ఈ బడ్జెట్ ఎంత దూరంలో ఉంది అనేది ఇప్పుడు ప్రశ్న. సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలలో 2024 సంవత్సరానికి మొత్తం 64.0 స్కోర్‌తో 193 దేశాలలో భారతదేశం 109వ ర్యాంక్‌ను సాధించింది. సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలలో కేవలం 30% మాత్రమే సాధించబడ్డాయి. 2018 నుండి, భారతదేశం అనేక కీలకమైన సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలలో గణనీయమైన పురోగతిని సాధించింది. వాటిలో ఒకటవ లక్ష్యం (పేదరికం నిర్మూలన), మూడవ లక్ష్యం (మంచి ఆరోగ్యం మరియు శ్రేయస్సు), ఆరవ లక్ష్యం (స్వచ్ఛమైన నీరు మరియు పారిశుద్ధ్యం), ఏడవ లక్ష్యం (స్థోమత మరియు స్వచ్ఛమైన శక్తి), తొమ్మిదవ లక్ష్యం (పరిశ్రమ, ఆవిష్కరణ మరియు మౌలిక సదుపాయాలు) మరియు పదకొండవ లక్ష్యం ( సుస్థిర నగరాలు మరియు కమ్యూనిటీలు) మొదలైనవి ఉన్నాయి. దేశంలో ఈ లక్ష్యాలను సాధించడానికి నీతి ఆయోగ్(NITI AYOG) సంస్థ, సహకార,పోటీ సమాఖ్య స్ఫూర్తితో 2030 సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాల ఎజెండాను నడిపిస్తుంది.
భారత ప్రభుత్వ ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ, తన కేంద్ర బడ్జెట్లో సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాల విజయాలను ప్రభావితం చేసే వివిధ పథకాలు, కార్యక్రమాల కోసం మంత్రిత్వ శాఖలకు నిధులను కేటాయిస్తుంది. 17 సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలను సాధించే దిశగా ఈ బడ్జెట్లో ఎంత నిధులను ప్రతిపాదించారో పరిశీలిద్దాం.
- పేదరికం నిర్మూలన: ఈ బడ్జెట్లో రూ. 10 లక్షల కోట్ల పెట్టుబడితో పేద మరియు మధ్యతరగతి కుటుంబాలకు పరిష్కారం లభిస్తుంది. ఇందులో వచ్చే 5 ఏళ్లలో రూ. 2.2 లక్షల కోట్ల కేంద్ర సాయం ఉంటుంది. సరసమైన ధరలకు రుణాలను సులభతరం చేయడానికి వడ్డీ రాయితీని అందించడం కూడా ప్రతిపాదించారు.
- సున్నా ఆకలి: మధ్యంతర బడ్జెట్ సందర్భంగా, ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ “ఇకపై ఆహారం గురించి ఆందోళన చెందాల్సిన అవసరం లేదు” అని పేర్కొన్నారు.2023 ప్రపంచ ఆకలి సూచికలో 125 దేశాల లో భారతదేశం 111వ స్థానంలో ఉంది, ఇది తీవ్రమైన ఆకలిని సూచిస్తుంది. ఆహార సబ్సిడీల కోసం బడ్జెట్ కేటాయింపు 2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరానికి సంబంధించిన వాస్తవ వ్యయం కంటే దాదాపు 25% తక్కువగా ఉంది. 2023-24 కోసం సవరించిన అంచనా కంటే 5% తక్కువగా ఉంది. 2024-25కి, మధ్యంతర బడ్జెట్ నుండి 2.05 లక్షల కోట్లతో కేటాయింపులు మారలేదు, అంతకుముందు సంవత్సరం ఖర్చు చేసిన 2.12 లక్షల కోట్ల కంటే తక్కువ.
- మంచి ఆరోగ్యం మరియు శ్రేయస్సు: కేంద్ర ఆరోగ్య మంత్రిత్వ శాఖకు రూ.90, 958.63 కోట్ల కేటాయించారు. ఈ మొత్తంలో రూ.87,656.90 కోట్లు ఆరోగ్య కుటుంబ సంక్షేమ శాఖకు కేటాయించారు. ఈ మొత్తంలో రూ.3,301.73 కోట్లు ఆరోగ్య పరిశోధన విభాగానికి కేటాయించారు.
- నాణ్యమైన విద్య: 2024-25 బడ్జెట్లో విద్య, ఉపాధి మరియు నైపుణ్యానికి రూ. 1.48 లక్షల కోట్లు ప్రతిపాదించారు. 20 లక్షల మంది యువతకు నైపుణ్యం కల్పించడం, 1,000 శిక్షణా సంస్థలను అప్‌గ్రేడ్ చేయడం, పరిశ్రమలకు అనుగుణమైన కోర్సులను ప్రవేశపెట్టడం ఉద్యోగావకాశాలు, ఆవిష్కరణల వంటి అవకాశాలు ఉన్నాయి. కేంద్ర బడ్జెట్ 2024-25 తదుపరి తరం సంస్కరణలకు ప్రాధాన్యతనిస్తూ ఆర్థిక వృద్ధి మరియు అభివృద్ధికి సమగ్ర ప్రణాళికను వివరిస్తుంది. ఉత్పాదకతను మెరుగుపరచడం, మార్కెట్ సామర్థ్యాన్ని పెంపొందించడం, సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని మెరుగుపరచడంపై దృష్టి సారించడం ద్వారా, ప్రభుత్వం బలమైన సమగ్ర ఆర్థిక చట్రము ను రూపొందించాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.
- లింగ సమానత్వం: మహిళల నేతృత్వంలోని అభివృద్ధిని ప్రోత్సహించడానికి ప్రతిపాదించిన లింగ సమానత్వ బడ్జెట్ ఎక్కువ కేటాయింపులను కలిగి ఉంది. 3 లక్షల కోట్లు మహిళలు, బాలికలకు లబ్ధి చేకూర్చే పథకాలు ప్రతిపాదించారు.
- పరిశుభ్రమైన నీరు మరియు పారిశుధ్యం: 2024-2025 ఆర్థిక సంవత్సరానికి గాను త్రాగునీరు మరియు పారిశుద్ధ్య శాఖకు బడ్జెట్ కేటాయింపులు రూ.77,390.68 కోట్లు. ఈ సంఖ్య బడ్జెట్ 2023-2024లో ప్రకటించిన రూ. 77,032.65 కోట్ల సవరించిన అంచనాల నుండి కనిష్టంగా 0.5 శాతం పెరుగుదలను ప్రతిబింబిస్తుంది.
- సరసమైన స్వచ్ఛమైన ఇంధనం: సౌర ప్రాజెక్టుల కోసం గణనీయమైన రూ. 73.27 బిలియన్లను కేటాయించడం ద్వారా కోటి గృహాలకు ఉచిత విద్యుత్‌ను అందించే లక్ష్యంతో ప్రధానమంత్రి సూర్య ఘర్ ముఫ్త్ బిజిలీ యోజన వంటి కార్యక్రమాలను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా, ప్రభుత్వం స్వచ్ఛమైన ఇంధనానికి బలమైన నిబద్ధతను ప్రదర్శించింది.
- మంచి పని మరియు ఆర్థిక వృద్ధి: ఈ బడ్జెట్ రూ. 2 ట్రిలియన్ల వ్యయంతో విద్య, నైపుణ్యం, ఉపాధిని లక్ష్యంగా చేసుకుని ఐదు పథకాలతో ముందుకు వచ్చింది. వచ్చే ఐదేళ్లలో ఈ పథకాల ద్వారా 41 మిలియన్ల యువతకు ప్రయోజనం చేకూరనుంది.
- ఇండస్ట్రీ ఇన్నోవేషన్ మరియు ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్: ఇతర ప్రాధాన్యతలు, ఆర్థిక ఏకీకరణ యొక్క ఆవశ్యకతలతో కలిపి, రాబోయే 5 సంవత్సరాలలో మౌలిక సదుపాయాల కోసం బలమైన ఆర్థిక మద్దతును కొనసాగించడానికి ప్రభుత్వం ప్రయత్నిస్తుంది. ఈ ఏడాది మూలధన వ్యయం కోసం రూ. 11,11,111 కోట్లు కేటాయించారు, ఇది మన స్థూల దేశీయ ఉత్పత్తిలో లో 3.4 శాతం.
- అసమానతల తగ్గింపు : ధనికులపై పన్నులు విధించడం, పేదలకు సబ్సిడీలు ఇవ్వడం ద్వారా ప్రభుత్వం సమాజంలోని పేద వర్గాలకు అనుకూలంగా ఆదాయాన్ని పునఃపంపిణీ చేస్తుంది. కృత్రిమ మేధస్సు(AI)వంటి సాంకేతిక పరిజ్ఞానం విస్తరణ ఉపాధి మరియు ఆదాయంపై మరింత హానికరమైన ప్రభావాన్ని చూపుతుందని, రాబోయే సంవత్సరాల్లో ఆదాయ అసమానతలను పరిష్కరించడంలో పన్ను విధానాలు ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తాయని ఆర్థిక సర్వే 2024 పేర్కొంది.
- సుస్థిర నగరాలు మరియు కమ్యూనిటీలు: ఈ బడ్జెట్ 10 మిలియన్ల పేద, మధ్యతరగతి కుటుంబాలకు పట్టణ గృహాలను అందించడానికి ప్రధానమంత్రి ఆవాస్ యోజన 2.0 కింద వచ్చే ఐదేళ్లలో 10 లక్షల కోట్లు విస్తరించాయి. కేంద్రం రూ. 2.2 లక్షల కోట్లు, ఇతర వాటాదారులు సరసమైన రుణాన్ని ప్రారంభించడానికి వడ్డీ రాయితీలను అందించడంతో పాటు మిగిలిన మొత్తాన్ని పంచుకుంటారు. అదనంగా, నగరాల్లో హౌసింగ్ స్టాక్ లభ్యతను పెంచడానికి అద్దె గృహాల కోసం విధానాలు మరియు నిబంధనలను ప్రవేశపెట్టాలని ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ భావిస్తోంది.
- బాధ్యతాయుతమైన వినియోగం మరియు ఉత్పత్తి: కేంద్ర బడ్జెట్ వ్యవసాయ పథకాలు, గ్రామీణాభివృద్ధిపై ప్రత్యేక దృష్టితో గ్రామీణ ప్రాంతాల నుండి వినియోగాన్ని నడపడానికి సహాయపడుతుందని వేగంగా కదిలే వినియోగ వస్తువులు (FMCG) పరిశ్రమ నాయకులు తెలిపారు.
- శీతోష్ణస్థితి చర్య: సీతారామన్ పర్యావరణం, వాతావరణం, శక్తికి సంబంధించి తొమ్మిది ప్రాధాన్యతలను జాబితా చేశారు: మొదటి ప్రాధాన్యత, “వ్యవసాయంలో ఉత్పాదకత, స్థితిస్థాపకత”, ఇందులో వాతావరణ అభివృద్ధితో సహా వ్యవసాయం మరియు రైతు సంక్షేమాన్ని మెరుగుపరచడానికి కొన్ని చర్యలు ఉన్నాయి. స్థితిస్థాపక పంటలు; శక్తి భద్రత కోసం ప్రాధాన్యత ఉంది.
- నీటి జీవనం: 2024-25లో నీటి వనరుల శాఖ బడ్జెట్ 55% పెరిగి రూ. 30,233.83 కోట్లకు చేరుకుంది. వరద నియంత్రణ, నీటిపారుదల ప్రాజెక్టుల కోసం ఆర్థిక మంత్రి సీతారామన్ రూ.11,500 కోట్లు ప్రకటించారు. ఫరక్కా బ్యారేజీ మరియు నమామి గంగే మిషన్-II వంటి ప్రధాన ప్రాజెక్టుల కేటాయింపులో గణనీయమైన ప్రోత్సాహం ఉంది.
- భూమిపై జీవితం: అటవీ పెంపకం, వన్యప్రాణుల సంరక్షణ మరియు సహజ వనరుల నిర్వహణతో సహా పర్యావరణ పరిరక్షణకు ఉద్దేశించిన వివిధ పథకాలు మరియు ప్రాజెక్టులకు ఈ నిధులు మద్దతిస్తాయి. అదనంగా, ఇది గాలి మరియు నీటి కాలుష్యాన్ని ఎదుర్కోవడానికి ప్రయత్నాలకు నిధులు సమకూరుస్తుంది, పౌరులందరికీ ఆరోగ్యకరమైన వాతావరణాన్ని నిర్ధారిస్తుంది. అయితే, జీవవైవిధ్య పరిరక్షణకు 2023-24లో రూ. 3.5 కోట్ల నుంచి 2024-25 నాటికి కేవలం రూ. 5 కోట్లకు కేటాయింపులు పెరిగాయి. సహజ వనరులు, పర్యావరణ వ్యవస్థల పరిరక్షణకు గత ఆర్థిక సంవత్సరంలో రూ.25 కోట్లు కేటాయించిన ప్రభుత్వం రూ.43.50 కోట్లు కేటాయించింది.
- శాంతి, న్యాయం బలమైన సంస్థలు: సంఘర్షణ, అభద్రతకు శాశ్వత పరిష్కారాలను కనుగొనడానికి ప్రభుత్వాలు, పౌర సమాజం, సంఘాలు కలిసి పని చేయాలి. చట్టబద్ధమైన పాలనను బలోపేతం చేయడం, మానవ హక్కులను ప్రోత్సహించడం ఈ ప్రక్రియకు కీలకం, అక్రమ ఆయుధాల ప్రవాహాన్ని తగ్గించడం, అవినీతికి వ్యతిరేకంగా పోరాడడం ,అన్ని సమయాల్లో సమ్మిళిత భాగస్వామ్యాన్ని నిర్ధారించడం అతి ముఖ్యమైనది.
- లక్ష్యాల కోసం భాగస్వామ్యాలు: ప్రజాస్వామ్య పాలన నుండి పేదరిక నిర్మూలన వరకు, స్థిరమైన శక్తి నుండి పర్యావరణ నిర్వహణ వరకు మానవాభివృద్ధికి సంబంధించిన దాదాపు అన్ని రంగాలలో భారత ప్రభుత్వం మరియు ఐక్యరాజ్యసమితిఅభివృద్ధి కార్యక్రమం(UNDP )ఐదు దశాబ్దాలకు పైగా భాగస్వామ్యం కలిగి ఉన్నాయి.
సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలను సాధించడం వలన నాలుగు అంశాల్లో మాత్రమే మార్కెట్ అవకాశాలు ఉండగలవు.. ఇవి ఆహారం, వ్యవసాయం, నగరాలు, శక్తి, ఆరోగ్యం మరియు శ్రేయస్సు. సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలకు అనుగుణంగా వివిధ రంగాల్లో దేశం గణనీయమైన ప్రగతిని సాధించింది. పేదరికాన్ని తగ్గించే ప్రయత్నాల ఫలితంగా పేదరికం రేటు తగ్గుముఖం పట్టింది, లక్షలాది మంది ప్రజలు పేదరికం నుండి బయటపడ్డారు. భారతదేశం విద్యకు మెరుగుపరచడంలో, సార్వత్రిక ప్రాథమిక పాఠశాల నమోదును సాధించడంలో కూడా పురోగతి సాధించింది.
సుస్థిర అభివృద్ధిని సాధించడానికి ముఖ్యమైన మార్గాలు పునరుత్పాదక శక్తిని స్వీకరించడం. స్థిరమైన రవాణాను ప్రోత్సహించండి, వ్యర్థాల తగ్గింపు, రీసైక్లింగ్‌. సుస్థిర వ్యవసాయం, నైతిక వినియోగదారులను ప్రోత్సహించడం, మహిళలు మరియు బాలికలకు సాధికారత కల్పించడం,, ఇన్నోవేషన్‌లో పెట్టుబడి,, బాధ్యతాయుతమైన విధానాలు మొదలైనవి.
ఈ వ్యూహాలు వ్యక్తులు, కమ్యూనిటీలు, ప్రభుత్వాలు సమిష్టిగా స్థిరమైన అభివృద్ధి కోసం పని చేయడానికి మార్గాలు అందిస్తాయి. రోజువారీ అలవాట్లలో మార్పులు, విధానాల స్థాయిలో కార్యక్రమాలు రాబోయే తరాలకు మరింత స్థిరమైన భవిష్యత్తును సృష్టించడంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతాయి. ఈరోజు మనం చేసే ఎంపికలు రేపటిలో మనం జీవిస్తున్న ప్రపంచాన్ని ఆకృతి చేస్తాయి. ఈ సూత్రాలను స్వీకరించడం ద్వారా, మనం మరింత సమతుల్యమైన, స్థిరమైన జీవన శైలి కోసం దోహదం చేయవచ్చు.
డాక్టర్. పి ఎస్. చారి,
8309082823
